Bölünmüş Yol Yapım Hizmetleri

Ülkemizde genel anlamda bir karayolunun yapım aşamaları meşakkatli ve uzun bir sürece yayılır. Yapım için öncelikle idare, yapı denetim firması, yüklenici ve taşeronları olması gerekmektedir. İdare tarafından yapılan ihale yüklenici tarafından en uygun maliyetle alınır. Daha sonra yapım aşamasında idare ve yapı denetim firması kontrolünde yüklenici ve taşeronlar imalatları gerçekleştirir. Yol yapım aşamaları aşağıda maddeler halinde detaylandırılmıştır.

Yol Güzergâhı Etütleri

Yol güzergâhının etüdü yolun arazide nereden geçeceğinin araştırılmasıdır. Zorunlu iki noktayı birbirine bağlayacak güzergâh sayısı ilk bakışta pek çok gibi görünse de gerçekte çeşitli engel ve sınırlamalar sebebiyle bunların sayısı fazla olmaz. Hatta bazı durumlarda arazinin yapısına göre en uygun olanını bulmak amacıyla karşılaştırma yapmaya imkân verecek ikinci bir seçenek bulunamaz. Bir güzergah etüdü genel olarak iki aşamada yapılır.

a) İlk Etüd: Projeye başlamadan önce yolun geçeceği arazi hakkında gerekli bilgileri toplama gerek arazide gerekse büroda çalışma ve karşılaştırmalar yaparak yolun geçeceği arazi şeridini tespit etmek işidir. İlk etüd iki aşamada yapılır.

a.1) İstikşaf: İki zorunlu nokta arasında ayrıntılı bir etüt yapmaya değer hangi güzergahı ya da güzergahları seçmek gerektiğinin kısa esaslı bir araştırmasıdır. Bu arada çeşitli güzergahlar ortaya çıkabilir. Bu güzergâhlar daha sonra kesin etüd aşamasında daha ayrıntılı olarak incelenir. Kesin güzergâha karar verilir. İstikşaf önce haritalar üzerinde yapılır. Bunun için 1 / 25000 ölçekli topoğrafik haritalar ile 1 / 1000000 ölçekli jeolojik haritalar amaca uygundur. İstikşaf aşamasında aşağıdaki etüdler yapılır.

b) Siyasal ve Askeri Etüd: Bir yol güzergâhının tayininde ülkenin barışta ve savaşta bu yolu askeri bakımdan kullanıp kullanamayacağının etüdü gerekir. Normal bir yol güzergahı bu bakımdan etüd edilebileceği gibi, askeri amaçlara hizmet etmek üzere askeri bakımdan uygun bir yol yapımı söz konusu olabilir.

c) Teknik ve Ekonomik Etüd: Yol, maliyeti düşük ve standartları sağlayacak şekilde inşa edilmelidir. Yolun temel özelliklerini belirten standartlara “proje standartları” denilir. Başlıca proje standartları şunlardır:

c.1) Proje Hızı: Başka taşıtların etkisi söz konusu değilken normal hava koşullarında güvenle yapılabilecek en yüksek hız olarak tanımlanır. Proje hızının seçilmesinde yolun sınıfı, arazinin topoğrafik durumu, trafik karakteristikleri gibi etkenler göz önünde tutulur.

c.2) Maksimum Eğim: Yolun sınıfı, arazinin topoğrafik durumu, kaplama cinsi ile yoldan faydalanacak trafikteki hakim taşıtlar cinsine göre belirlenir. Dağlık arazilerde bu eğim daha yüksek tutulur.

c.3) Minimum Kurp Yarıçapı: Taşıtlar bir kurpta hareket ederken merkezkaç kuvvetinin etkisiyle kurbun dışına doğru itilir. Proje hızı arttıkça merkezkaç kuvvetinin büyüyeceği düşünülerek kurp yarıçapı seçiminde proje hızının göz önünde tutulması gerekir.

c.4) Enkesit Tipi: Yolun genişliğinin, şevlerin üst yapı cinsinin ve dolayısıyla kaplamanın belirlenmesi için önceden bilinmesi gereken bir özelliktir.

d) Trafik Etüdü: Yol trafiği ile ilgili bilgilerin ve taşıtların yol üzerinde güvenli hareketinin sağlanması için gerekli etüdlerin yapılmasıdır. Bu etüd ile aşağıdaki hususlar somut hale gelir.

– Taşıt sayısı.
– Taşıtların cinsi ve ağırlıkları.
– Taşıtların hızı ve buna göre belirlenecek dever.
– Trafik hacmindeki günlük, haftalık, aylık ve yıllık değişimler.
– Duruş – geçiş – görüş uzunlukları.

e) Jeolojik Etüd ve Zemin Etüdü: Yolun geçeceği arazi üzerinde jeoloji ve zemin mekaniği bakımından gerekli etüdlerin yapılmasıdır.

f) Proje Standartları ve Arazi Engebesi Bakımından Etüd: Uygun proje standartlarını sağlayan ve arazinin topoğrafik durumunu göz önünde tutarak yapılacak bir teknik etüdde aşağıdaki özelliklerin sağlanması gerekmektedir.

– Geçki zorunlu noktaları birbirine bağlanmalıdır. Bunların yanında daha küçük yerleşme merkezleri, büyük sanayi veya turistik merkez, demiryolu, deniz yolu ya da hava ulaşımı ile ilgili bir terminal, dağlık veya batak bir bölge ya da nehrin aşılması sırasında bulunabilecek en uygun geçiş yerleri de bazı durumlarda ara zorunluluk nokta durumunda olabilirler.

– Maksimum boyuna eğim, proje hızına, arazi cinsine ve kaplama çeşidine uygun seçilmelidir. Bu koşulları sağlayan maksimum eğimin mümkün olduğu kadar küçük seçilmesi istenir. Bu bakımdan yolun büyük eğimler gerektirmeyen yerlerden geçirilmesi uygun olur.

– İki zorunlu nokta arasında yer alan yolda, eğim kaybı olmamalıdır. Örneğin yükselerek giden bir araziden geçecek bir yolun yükselerek gitmesi gerekmektedir.

– Tek eğimli ve devamlı çıkışlar uygun değildir. Devamlı çıkış yapan bir taşıt büyük bir hız kaybına uğrayacaktır. Bu bakımdan böyle yerlerde taşıtın hız kazanabileceği sahanlıklar yapılmalıdır. En fazla 2-3 kilometrede bir 300 – 400 metre sahanlıklar oluşturulması yeterlidir.

Karayolu Yapım İşi Evreleri ve İmalat Özellikleri

Yukarıda anlatılan aşamalarda ihtiyaca göre yol güzergâhının belirlenmiş olduğu kabulü yapılabilir. Tüm etüd çalışmaları sonrası yol güzergâhının belirlenmesi ile yolun oturacağı kesiti ve bir miktar çevresini kapsayacak şekilde jeolojik ve geoteknik açıdan değerlendirme yapılması gerekmektedir. Bunun sebebi projedeki hafriyat işi miktarından, duvar yapımına kadar belirlenmesi adına kılavuz niteliğinde olmasıdır. Bölgedeki zemini tanıyarak projeye entegre etmek için T.B.D.Y. 2019 şartlarına uygun veri raporu ve geoteknik rapor düzenlenmesi gerekmektedir. Veri raporu ile geoteknik raporun her ikisi zemin etüd raporunu oluşturan bileşenlerdir.

TBDY 2019 Madde 16.2.1.1 aşağıdaki ifade ile güncellenmiştir:

“16.2.1. Zemin Araştırmaları
16.2.1.1 – Zemin koşullarının belirlenmesi için arazi ve laboratuvar çalışmalarını içeren zemin araştırmaları yapılacaktır. Zemin araştırmalarının kapsamı, yapı ve bileşenlerinin özellikleri, jeolojik yapı ve zemin birimlerinin özellikleri, civar yapıların durumu, yer altı suyu durumu ve bölgesel deprem özellikleri dikkate alınarak planlanacak, yeterli sayı ve derinlikte sondajlar ve / veya muayene çukurları açılacak, gerekli arazi deneyleri yapılacak, örselenmiş ve örselenmemiş örnekler alınarak laboratuvar deneyleri uygulanacaktır.” İfadesiyle planlamanın esasları belirtilmiş ve yukarıda bahsedilen geoteknik kategorilere vurgu yapılmıştır.